Հովսեփ Դավթյան

Դասագրքի հղումը

Դեկտեմբերի 1-7

Սիրելի՛ սովորողներ, այս շաբաթ ներկայացնելու եք հետևյալ թեման․

Ներկայացնել Ծաղկավոր  բույսերի բազմացում․-էջ՝ 60-62

Դասարանակ աշխատան- պատասխանել հարցերին․

1. Ի՞նչ եղանակով են կատարվում  ծածկասերմ բույսերի բազմացումը

Ծածկասերմ բույսերը բազմանում են սերմերով, որոնք առաջանում են ծաղկի միջոցով։ Բազմացումը տեղի է ունենում հետևյալ եղանակներով՝

• Սեռական բազմացում (հիմնականը)՝ տեղի է ունենում փոշոտումով և բեղմնավորմամբ։
• Անսեռ բազմացում (որոշ տեսակների մոտ)՝ վեգետատիվ մասերով՝ արմատներով, ցողուններով, սոխուկներով, կոթուկներով և այլն։

1. Ո՞րն է ծածկասերմ բույսերի սերմերով բազմացման օրգանները

Ծածկասերմ բույսերի բազմացման հիմնական օրգանը ծաղিকն է։

Ծաղիկը պարունակում է սերմերի առաջացման օրգանները՝

• Արու օրգան – փոշեհատ (շրջան)
• Իգական օրգան – պտղাধար (սերմնարանով)

Սերմը ձևավորվում է սերմնարանում՝ բեղմնավորումից հետո։

1. Նկարագրեք խաչաձև փոշոտումը

Խաչաձև փոշոտումը այն գործընթացն է, երբ մեկ բույսի փոշին (արու բջիջները) ընկնում է այլ նույնատեսակ բույսի պտղաձևի վրա։

Այն կատարվում է՝

• Քամու միջոցով
• Միջատների միջոցով (մեղուներ, թիթեռներ և այլն)
• Օղակների, թռչունների, ջրի կամ կենդանիների միջոցով

Խաչաձև փոշոտման առավելությունները․

• Ապահովում է ժառանգական փոփոխականություն
• Ստեղծում է ավելի դիմացկուն սերունդներ

1. Նկարագրեք ինքնափոշոտումը

Ինքնափոշոտումը այն է, երբ բույսի փոշին ընկնում է նույն ծաղկի կամ նույն բույսի այլ ծաղկի պտղաձևի վրա։

Ինքնափոշոտումը տեղի է ունենում, երբ՝

• Ծաղիկը երկսեռ է
• Արու և իգական օրգանները հասունանում են միաժամանակ
• Փոշին հեշտությամբ ընկնում է նույն ծաղկի վրա

Ինքնափոշոտման առանձնահատկություններ․

• Տալիս է կայուն, բայց քիչ փոփոխական սերունդ
• Լավ է այն բույսերի համար, որոնք քիչ փոշոտիչներ ունեն (օր.՝ ոլոռ)

Ներկայացնելու եմ նոր թեմա․

• Ֆոտոսինթեզ և բջջային շնչառություն
• Նոր դասագրք- էջ՝ 68

Նրան ասված էր.
-Երկու ամենախոշոր  նարինջները ձեռքդ բռնած կանգնիր փողոցի անկյունում և երբ մոտովդ ավտոմեքենա անցնի, ժպտա ու մեկնի նարինջները: Մեկ հատը` հինգ սենթ, եթե մեկը վերցնեն, երեք հատը տասը սենթ, դյուժինը` երեսունհինգ սենթ: Ժպտա բերանովդ մեկ,- ասաց հորեղբայր Ջեկը,- կարո՞ղ ես, չէ՞, Լյուկ: Դու այդպիսին ես, չես ժպտա, չես ժպտա, մեկ էլ տեսար ժպտացիր, հը՞:
Մեծ դժվարությամբ նրան հաջողվեց ժպտալ, բայց ի պատասխան դրա, հորեղբայր  Ջեկը սոսկալի ծամածռեց դեմքը, և նա հասկացավ, որ ժպիտը վատ էր ստացվել: Այլ բան, եթե նա կարողանար սովորել ուրիշների պես բարձր ծիծաղել, բայց, ախր, ուրիշները այնպես ահաբեկված, այնպես ծեծկված չէին, ինչպես ինքը:

_Կյանքումս այսպիսի լուրջ տղա չեմ տեսել,- ասաց  հորեղբայր Ջեկը,- լսիր, Լյուկ…
Նա պպզեց Լյուկի առաջ, որպեսզի ուղիղ աչքերին նայի և շարունակեց.
_Լյուկ, քեզնից նարինջ չեն գնի, եթե չժպտաս: Մարդկանց հաճելի է, երբ նարինջ վաճառող տղան ժպտում է: Դա նրանց դուր է գալիս:
Լյուկը նայում էր հորեղբոր աչքերին, լսում էր նրա խոսքերը, բայց մի բան էր զգում միայն` որ հորեղբայր Ջեկը նույնպիսի ծեծկվածի մեկն է, ինչպես ինքը: Հորեղբայրը  ուղղվեց ու ծանր հառաչ հանեց, ճիշտ այնպես, ինչպես մի ժամանակ Լյուկի հայրն էր հառաչում:
_Լյուկ,- ասաց հորեղբայրը,- կարո՞ղ ես ժպտալ թեկուզ մեկ անգամ:
_Կտեսնես նրա ժպիտը, ինչպե՜ս չէ,- ասաց հորեղբայր Ջեկի կինը: _Վախկոտ չլինեիր, հիմա ինքդ դուրս կգայիր փողոց ու կվաճառեիր նարինջները: Ինչ դու՜, ինչ քո եղբայրը: Գերեզմա՛ն մտնեիր նրա ետևից, գերեզմա՛ն: Այնտեղ է միայն քո տեղը:
Ա՜յ, հենց այդ պատճառով էլ Լյուկը դժվարանում էր ժպտալ: Նրա համար, որ այդ կինը միշտ խայթում էր հորեղբայր Ջեկին: Էլ ինչպե՞ս է նա ուզում, որ ինքը ժպտա ու դեմքը չխոժոռի, եթե մի գլուխ պնդում է, թե նրանք ամբողջ ընտանիքով բանի պետք չեն:
Ջեկը Լյուկի հոր փոքր եղբայրն էր և ինչ – որ բանով շատ էր հիշեցնում նրան: Իսկ Ջեկի կինը միշտ ասում է, թե լավ էր, որ Լյուկի հայրը մեռավ և, իհարկե, միայն նրա համար, որ առևտուր անել չգիտեր: Նա միշտ Ջեկին ասում է. «Մենք Ամերիկայում ենք, ոչ թե մի ուրիշ տեղ: Դու պետք է ավելի շատ մարդկանց հանդիպես, աշխատես հաճելի լինել նրանց»: Ջեկն էլ ասում է. «Հաճելի՞ լինել: Ես ինչպե՞ս կարող եմ հաճելի լինել նրանց»:
Եվ կինը միշտ բարկանում է նրա վրա ու ասում. «Հիմար ես, հիմար: Եթե ես երեխայով չլինեի, վաղուց ծառայության կմտնեի Ռոզենբերգի պահեստները և քեզ էլ կպահեի երեխայիս պես»:
Ջեկը նույնպիսի հուսահատ արտահայտություն ուներ, ինչպես Լյուկի հանգուցյալ հայրը: Նա միշտ ինքն իրենից դժգոհ էր, իսկ ուրիշներին ուզում էր գոհ և ուրախ տեսնել: Ու անվերջ խնդրում էր Լյուկին, որ ժպտա:
-Լա՛վ,- ասաց Ջեկը,- լա՛վ, լա՛վ, լա՛վ: Թող ես խենթանամ, թող մեռնեմ: Գերեզմանն է իմ տեղը: Իհարկե: Տասը արկղ նարինջ ունենք, բայց ուտելու ոչինչ, ոչ փող, ոչ էլ տանը մի կտոր հաց: Ավելի լավ չի՞ մեռնեի: Հիմա ի՞նչ է, գնամ տնկվեմ փողոցում ու նարի՞նջ մեկնեմ անցորդներին: Կամ գուցե սայլակով նարի՞նջ ման տամ քաղաքում: Ավելի լավ է մեռնեի:
Ջեկն այնպես դժբախտ ու տխուր տեսք ուներ, կարծես աշխարհում ավելի տխուր մարդ չէր եղել, և որովհետև Ջեկը շատ էր տխուր, Լյուկն աշխատեց զսպել իրեն ու լաց չլինել: Մյուս կողմից էլ Ջեկի կինը առաջվանից էլ ավելի բորբոքվեց ու լաց եղավ` այնպես, ինչպես լաց էր լինում այն դեպքերում, երբ իսկապես զայրացած էր: Եվ այն բանից, որ նա լաց էր լինում ոչ թե վշտացած, այլ զայրույթով, Լյուկը ավելի ու ավելի էր զգում, թե ինչքան սարսափելի է ամեն ինչ: Լաց լինելով, կինը Ջեկին հիշեցրեց բոլոր անվճար մնացած հաշիվները և միասին անցկացրած բոլոր սև օրերը: Իսկ երեխայի մասին, որ դեռ նոր պետք է ծնվեր, ասաց. «Է՛հ, ի՜նչ օգուտ, որ աշխարհիս երեսին մի հիմար էլ ավելանա»:
Հատակին դրված էր նարինջներով լի արկղը, և նա լաց լինելով վերցրեց այնտեղից երկու նարինջ ու ասաց.
_Վառարանում ածուխի կտոր չկա, այն էլ նոյեմբեր ամսին. ախր սառչում ենք, չէ՞: Տնից պետք է մսի հոտ գա: Դե, ա՛ռ, բռնի՛, կեր քո նարինջները: Այնքան կեր, որ խեղդվես:
Եվ նա լալիս ու լալիս էր:
Ջեկն այնքան էր վշտացած, որ ոչ մի բառ անգամ ի վիճակի չէր արտասանել: Նստեց բազկաթոռին և սկսեց ետ ու առաջ ճոճվել, հայացքն էլ կարծես խենթի հայացք լիներ: Եվ դեռ ուզում են, որ ինքը` Լյուկը ծիծաղի:
Իսկ Ջեկի կինը նարինջները ձեռքին անվերջ գնում – գալիս էր անկյունից անկյուն` լաց լինելով ու կրկնելով երեխայի մասին:
Քիչ հետո նա դադարեց լաց լինելուց:
_Դե՛, ուղեկցիր նրան մինչև փողոցի անկյունը,- ասաց կինը,- գուցե իսկապես մի բան վաստակի:
Ջեկը կարծես խլացել էր, անգամ գլուխը չբարձրացրեց:
_Անկյու՛նը տար նրան,- բղավեց կինը: _Թող ժպտա մարդկանց: Մեզ ուտելու բան է պետք:
Ի՞նչ միտք ունի ապրելը, երբ շուրջդ ամեն ինչ այդքան զզվելի է և ոչ մեկը չգիտի, թե ինչ անի: Ի՞նչ միտք ունի դպրոց գնալ, թվաբանություն սովորել, ոտանավոր կարդալ, բադրիջան ու ամեն տեսակ անպետք բաներ նկարել: Ի՞նչ միտք ունի նստել ցուրտ սենյակում, մինչև քնելու ժամանակը գա, հետո անկողին մտնել` լսելով Ջեկի ու իր կնոջ անդադար կռիվը, արտասվելով քնել ու արթնանալ և տեսնել մռայլ երկինքը ու դողդողալ ցրտից: Դողդողալով դպրոց գնալ ու նախաճաշին հացի փոխարեն նարինջ ուտել:
Ջեկը վեր թռավ տեղից ու սկսեց գոռգոռալ կնոջ վրա: Գոռալով ասում էր, որ կտա կսպանի նրան, իսկ հետո էլ դանակը իր սիրտը կխրի, և դրա վրա կինը առաջվանից էլ սատիկ լաց եղավ և, շորը կրծքին պատռելով, գոչեց. «Այո՛, ավելի լավ է ամենքս էլ մեռնենք: Սպանի՛ր ինձ, սպանի՛ր»: Բայց Ջեկը թևը նրա ուսին գցած տարավ  մյուս սենյակը և այնտեղից լսվում էր, թե ինչպես կինը լաց է լինում ու համբուրում Ջեկին ու ասում ու կրկնում, որ նա իսկական երեխա է, մեծ ու հիմար մի երեխա:
Մինչ այդ Լյուկը անշարժ կանգնած էր անկյունում, իսկ ժամանակը այպես արագ էր անցել, որ նա չէր էլ նկատել, թե ինչքան է հոգնած: Նա շատ էր հոգնել ու սովածացել և հիմա ընկավ աթոռի վրա: Ի՞նչ միտք ունի ապրելը, երբ ամբողջ աշխարհում դու մեն – մենակ ես, չունես ո՛չ հայր, ո՛չ մայր, ո՛չ մեկը, որ սիրի քեզ: Նա ուզում էր լաց լինել, բայց արտասվելուց ի՞նչ օգուտ:
Քիչ անց Ջեկը սենյակից դուրս եկավ շինծու ուրախ դեմքով:
_Մի բան է միայն պահանջվում քեզնից, Լյու՛կ,- ասաց նա,- երկու մեծ նարինջ բռնել ձեռքդ, մեկնել դրանք ավտոմեքենաներով անցնողներին ու ժպտալ: Հինգ րոպեում մի ամբողջ արկղ կվաճառես:
_Կժպտամ,- ասաց Լյուկը,- հատը հինգ սենթ, երեք հատը` տասը, դյուժինը` երեսունհինգ սենթ:
_Միանգամայն ճիշտ է,- ասաց Ջեկը:
Ջեկը հատակից բարձրացրեց նարինջներով լի արկղը և գնաց դեպի դուռը:
Շատ տխուր էր փողոցում, Ջեկը քայլում էր արկղը ձեռքին ու անվերջ կրկնում, թե պետք է բերանով մեկ ժպտալ, երկինքը տխուր էր, ծառերին` ոչ մի տերև, փողոցը` տխուր, նայում զարմանում ես, նարինջներն այնպես կոկիկ, սիրունիկ` նայում զարմանում ես. այդքան գեղեցիկ ու այդքան տխուր:
Նրանք հասան Վենտուրա փողոցի անկյունը, որտեղից անցնում էին բոլոր մեքենաները, և Ջեկը արկղը դրեց մայթին :
_Ավելի լավ է, երբ փոքրիկ տղան մենակ է լինում,- ասաց նա,- ես տուն եմ գնում, Լյուկ:
Ջեկը նորից պպզեց ու նայեց նրա աչքերին:
_Չես վախենում, չէ՞, Լյուկ: Ես լույսով քեզ մոտ կվերադառնամ: Մութը դեռ մի երկու ժամից կընկնի: Ուրախ պահիր քեզ ու կարգին ժպտա:
_Կժպտա՜մ,- ասաց Լյուկը:
Այստեղ Ջեկը վեր թռավ տեղից, կարծես թե առանց վեր թռչելու չէր կարող ոտքի կանգնել, և համարյա վազելով հեռացավ փողոցից:
Լյուկը ընտրեց երկու մեծ նարինջ, բռնեց աջ ձեռքում և բարձրացրեց գլխից վեր: Դրա  ի՞նչն էր լավ: Պարզապես տխուր դրություն: Ի՞նչ միտք ունի ձեռքին երկու նարինջ բռնել, բարձրացնել դրանք գլխից վեր ու աշխատել ժպտալ ավտոմեքենաներով անցնողներին:
Թվաց, թե շատ ժամանակ անցավ, մինչև որ նա տեսավ մի ավտոմեքենա, որ գալիս էր քաղաքից, փողոցի այն կողմով, ուր կանգնած էր ինքը: Իսկ երբ մեքենան մոտեցավ, նրա մեջ տեսավ մի տղամարդ` ղեկի մոտ, իսկ հետևում մի կին, երկու երեխաներով: Լյուկը բերանով մեկ ժպտաց նրանց, բայց չէր երևում, թե կանգնելու մտադրություն ունեն, այնպես որ նա մոտեցավ մայթի եզրին ու թափահարեց նարինջները: Հիմա նա արդեն շատ մոտիկից տեսավ նրանց դեմքերը և ժպտաց` բերանը մի քիչ էլ լայնացնելով: Ավելին չէր էլ կարող, որովհետև այտերը հոգնում էին: Բայց մեքենան կողքով անցավ ու գնաց, և մարդիկ նույնիսկ չժպտացին ի պատասխան: Մեքենայում նստած փոքրիկ աղջիկը ծամածռեց դեմքը, ասես թե գտավ, որ նա անճոռնի տեսք ունի: Ի՞նչ միտք ունի կանգնել փողոցի անկյունում և փորձել նարինջ վաճառել մարդկանց, որոնք ծամածռում են դեմքերը, երբ դու ժպտում ես նրանց և ցանկանում հաճելի լինել: Ի՞նչ միտք ունի ցավեցնելու չափ մկանները լարել, ինչ է թե կան աշխարհում հարուստ մարդիկ և կան չքավորներ, և հարուստները ուտում ու ծիծաղում են, իսկ չքավորները ուտելու բան չունեն և միշտ վիճում են ու գոռում մեկմեկու` «Սպանի՛ր ինձ»:
Նա ձեռքը ցած իջեցրեց, դադարեց ժպտալ, նայեց հրշեջ ծորակին, ծորակից այն կողմ ջրհորդանն էր, իսկ ջրհորդանից դենը` Վենտուրա փողոցը, նրա երկու կողմերում` տներ, տներում` մարդիկ, իսկ այնտեղ, ուր վերջանում է փողոցը, քաղաքից դուրս` խաղողի այգիներ, մրգաստաններ, գետեր ու դաշտեր, իսկ հեռվում` սարեր, իսկ սարերից այն կողմ` էլի քաղաքներ, էլի տներ, էլի փողոցներ, էլի մարդիկ: Ի՞նչ միտք ունի ապրել աշխարհում, երբ նույնիսկ հրշեջ ծորակին չես կարող նայել առանց լաց լինելու ցանկության:
Փողոցում էլի մի ավտոմեքենա երևաց, և Լյուկը բարձրացրեց ձեռքը ու նորից ժպտաց, իսկ երբ մեքենան մոտեցավ, պարզվեց, որ ղեկին նստած մարդը նույնիսկ չի էլ նայում իրեն: Հատը հինգ սենթով նրանք կարող են նարինջներ ուտել: Հացից ու մսով ճաշից հետո ուտել մի – մի նարինջ: Մաքրել կեղևը, զգալ նրա հրաշալի հոտը և ուտել այն: Կարող են պարզապես կանգնեցնել մեքենան և տասը սենթով գնել երեք հատ: Ահա մի մեքենա էլ մոտեցավ: Լյուկը ժպտաց ու թափահարեց ձեռքը, բայց մարդիկ միայն նայեցին նրան. ուրիշ ոչինչ: Ախր մեկը թեկուզ ժպտար ի պատասխան` նա իրեն ավելի լավ կզգար: Բայց ոչ` մոտովն անցնում էին նույնիսկ առանց ժպտալու: Կողքով շատ մեքենաներ անցան գնացին, և Լյուկին արդեն թվում էր, որ ինքը բոլորովին իզուր է կանգնել մայթին ու ժպտում, ավելի լավ է` նստի ու լաց լինի: Ոչ մի նարինջ էլ պետք չէ նրանց, ոչ էլ Լյուկի ժպիտը, ինչ ուզում է ասի հորեղբայր  Ջեկը: Նայում են իրեն ու անցնում. ուրիշ ոչինչ:
Մութն ընկավ, և նրան այնպես թվաց, թե կարող է աշխարհի վերջը գալ, իսկ ինքը մինչև աշխարհի վերջը այդպես պետք է կանգնի` ձեռքը բարձրացրած ու ժպտալով:
Նրան թվաց, թե հենց այն բանի համար է ծնվել, որ կանգնի այստեղ, անկյունում` մինչև աշխարհի վերջը, նարինջները մեկնի մարդկանց ու ժպտա, արցունք թափելով ժպտա: Շուրջը ամեն ինչ սև է ու դատարկ, իսկ նա կանգնել ու ժպտում է այտերը ցավեցնելու չափ ու աչքերից էլ արցունք է թափվում, որովհետև չեղավ մեկը թեկուզ, որ ժպտար իրեն, ու հիմա ամբողջ աշխարհը կարող է փլվել, խավարել և աշխարհի վերջը կգա, և կմեռնի հորեղբայր Ջեկը, և նրա կինը կմեռնի, և չեն լինի ոչ փողոցներ, ոչ տներ, ոչ մարդիկ, ոչ երկինք կլինի, ոչ գետ, ոչ դաշտ և ոչ մի տեղ չի լինի ոչ մի շունչ – կենդանի, ոչ էլ անգամ դատարկ փողոց, ոչ մութ պատուհան, ոչ փակ դռներ, որովհետև չեն ուզում նարինջ գնել իրենից և չեն ժպտալու իրեն և աշխարհը  խավարելու է…

Հայրիկը չէր համաձայնվում գնել ինձ համար այդ խաղալիքը՝ Բարտ Սիմփսոնին: Այ մայրիկը՝ ուզում էր, իսկ հայրիկը ոչ մի գնով չէր համաձայնվում: Ասում էր, թե ես երեսառած եմ: «Էդ ինչո՞ւ պիտի հանկարծ ու գնենք այդ խաղալիքը,- ասում էր նա մայրիկին:- Ինչի՞ համար: Բավական է՝ ծպտուն հանի, դու արդեն նետվում ես՝ կատարելու նրա ամեն մի քմահաճույքը»: Հայրիկն ասում էր, թե ես հարգանք չունեմ փողի հանդեպ, և եթե հիմա՝ մանկուց չսովորեմ, ապա էլ ե՞րբ… Երեխաները, որոնց համար, հենց մտքներովն անցնում է, Բարտ Սիմփսոն են գնում, ավարա են մեծանում և կրպակներ թալանում: Վարժվում են, որ իրենց ամեն ինչ հեշտությամբ է տրվում: Եվ ահա, Բարտի փոխարեն նա ինձ համար գնեց ճենապակե անճոռնի մի խոզուկ, մեջքին՝ հարթ ճեղքով: Այ, հիմա ես մարդ կդառնամ, ոչ թե…

Ամեն առավոտ պարտավոր էի մի բաժակ կակաո խմել, թեկուզև  զզվում էի: Սերուցքով կակաոյի համար՝ մեկ շեկել, առանց սերուցքի՝ կես շեկել: Իսկ եթե հանկարծ սիրտս խառներ ու փսխեի, ոչինչ չէի ստանա: Դրամը մեջքի ճեղքով նետում էի Խոզուկի մեջ: Եթե ցնցում էի, մեղմ զնգոց էր լսվում: Երբ Խոզուկը լցվի այնքան, որ էլ չզնգա, սքեյթբորդով Բարտ կստանամ: Հայրիկն է այդպես ասել: Այդպես, ասել է, ավելի դաստիարակչական կլինի:
Իսկ Խոզն, այնուամենայնիվ, հմայիչ էր, և քիթն էլ դիպչելիս այնքան սա՜ռն էր: Նետում ես շեկելը ճեղքի մեջ՝ Խոզը ժպտում է, կես շեկել ես նետում՝ էլի ժպտում է: Բայց հրաշալին այն է, որ ժպտում է նաև առանց դրա, հենց այնպես: Ես անուն էլ էի ընտրել նրան՝ Պեսախզոն: Դա այն մարդու անունն էր, որն ինչ-որ ժամանակ ապրել էր մեր հասցեում: Հայրիկը ոչ մի կերպ չէր կարողանում ցուցանակից քերել-ջնջել նրա անունը: Պեսախզոնը նման չէ իմ մյուս խաղալիքներին. շա՜տ հանդարտ է: Նա առանց հոսանքի է, առանց զսպանակների ու մարտկոցների, որոնք անվերջ փչանում են: Հարկավոր է միան հետև ել, որ հակարծ սեղանից ցած չգլորվի: «Պեսախզոն, զգույշ եղիր, չէ՞ որ դու ճենապակուց ես»,- ասում եմ, երբ հայտնվում է սեղանի եզրին. նա սիրում է ցած նայել: Պեսախզոնը ժպտում է և համբերատար սպասում, որ ափերիս մեջ առնեմ իրեն ու դնեմ հատակին: Ես ուղղակի խենթանում եմ նրա համար, նրա այդ ժպիտի համար: Միայն հանուն նրա էի ամեն առավոտ սերուցքով կակաո խմում: Որ շեկելը խցկեմ մեջքը և համոզվեմ՝ նրա ժպիտը մազաչափ անգամ չի փոխվում: Ես սիրում եմ քեզ, Պեսախզոն,- այդժամ ասում եմ նրան:- Իմ ամենաազնիվ բարեկամ, ես սիրում եմ քեզ մայրիկից ու հայրիկից առավել: Եվ միշտ կսիրեմ, անգամ եթե դու մեծանալով՝ ավազակ դառնաս ու կրպակները ավերես: Բայց եթե հանկարծ սեղանից ցած թռչե՜ս, տես հա՜…

Երեկ հայրիկը եկավ, սեղանից վերցրեց Պեսախզոնին, շրջեց և  սկսեց ուժեղ թափահարել:
— Զգույշ, հայրիկ,- ասացի,- նրա փորիկը կցավի:
Բայց հայրիկն ինձ չէր լսում:
— Նա այլև ս չի զրնգում։ Գիտե՞ս՝ դա ի՞նչ է նշանակում, Յոավի: Նշանակում է՝ վաղը դու անվավոր Բարտ Սիմփսոն կստանաս:
— Ո՜ւխ,- ասացի,- սքեյթբորդով Բարտ Սիմփսո՜ն… հրաշալի է… Միայն հերիք է ցնցես Պեսախզոնին, նրան հաճելի չի:
Հայրիկը տեղը դրեց Պեսախզոնին և  գնաց մայրիկի ետևից: Վերադարձավ՝ մի ձեռքով մայրիկին ձգելով, մյուսով՝ մուրճը բռնած:
— Դե,- ասաց նա,- ի՞նչ էի ասում: Երեխան սովորում է գնահատել իրերը: Ճի՞շտ է, Յոավի:
— Իհարկե, սովորում է,- ասացի,- իհարկե, իսկ մո՞ւրճն ինչի համար է:
— Քո համար,- ասաց հայրիկն ու մուրճը ձեռքս տվեց,- միայն զգո՜ւյշ:
— Իհարկե, զգույշ կլինեմ,- ասացի:
Եվ իրոք զգույշ էի: Բայց մի քանի րոպեից հայրիկը չհամբերեց ու ասաց.
— Դե, ջարդիր վերջապես այդ Խոզին:
— Ի՞նչ,- հարցրեցի,- Պեսախզոնի՞ն:
— Այո, այո, Պեսախզոնին,- ասաց հայրիկը:- Դե, քեզ տեսնեմ, ջարդիր, դու ազնվորեն ես վաստակել Բարտ Սիմփսոնին: Դրա համար շատ ջանք ես թափել:
Պեսախզոնը ժպտում էր ինձ ճենապակե խոզուկի տխուր ժպիտով՝ հասկանալով, որ եկել է իր վերջը: Թող գետնի տակն անցնի այդ Բարտ Սիմփսոնը. ես չեմ կարող մուրճով խփել ընկերոջս գլխին:
— Սիմփսոն չեմ ուզում,- և  հայրիկին վերադարձրեցի մուրճը,- ինձ Պեսախզոնն էլ հերիք է:
— Դու չհասկացար,- ասաց հայրիկը,- այդպես է պետք: Տուր այստեղ, ես ինքս կջարդեմ:
Հայրիկը վրա բերեց մուրճը. հանկարծ ես նկատեցի մայրիկի մոլորված հայացքն ու Խոզուկի հոգնած ժպիտը և  հասկացա, որ հիմա իմ քայլն է, եթե ինչ-որ բան չանեմ, Պեսախզոնի վերջը եկել է:
— Հայրիկ,- կառչեցի նրա ոտքից:
— Ի՞նչ, Յոավի,- ասաց հայրիկն, ու մուրճը բռնած ձեռքը քարացավ օդում:
— Խնդրում եմ, տուր ինձ ևս մի շեկել: Թույլ տուր՝ վաղը կակաոյից հետո մի վերջին շեկել էլ գցեմ նրա մեջ: հետո կջարդենք, վաղը, խոստանում եմ:
— Եվս մի շեկե՞լ:- Հայրիկը ժպտաց և  մուրճը դրեց սեղանին:- Տեսնո՞ւմ ես, ես հասա նրան, որ երեխան ավելի գիտակից դառնա:
— Այո, գիտակից,- ասացի,- վաղը:
Արցունքները խեղդում էին, բայց ես ինձ զսպեցի: Եվ միայն երբ ծնողներս դուրս եկան սենյակից, ամուր-ամուր գրկեցի Խոզուկին ու լաց եղա: Պեսախզոնը լռում էր ու ցնցվում ձեռքերիս մեջ:
— Մի մտածիր,- շշնջում էի նրա ականջին,- ես կփրկեմ քեզ:
Սպասեցի մինչև  հայրիկը, մեծ սենյակում հեռուստացույց նայելուց հետո, գնաց քնելու: Այնժամ վեր կացա և  Պեսախզոնին գրկած՝ հանդարտ, թաքուն անցա պաշտգամբով: Միասին լիակատար խավարում երկար գնացինք: Հասանք փշածածկ մի դաշտ:
— Խոզերը դաշտերում են մեռնում,- ասացի Պեսախզոնին և  իջեցրի հողին,- ասա այսպիսի փշոտ դաշտերում: Այստեղ քեզ համար լավ կլինի:
Պատասխանի էի սպասում, բայց Պեսախզոնը լռում էր: Սիրտ տալու համար թեթև խփեցի քթին: Նրա դառնացած հայացքը ցնցեց ինձ. հասկացել էր, որ ինձ էլ երբեք չի տեսնի:

Առաջադրանքներ:

1.Կարդացե՛ք ստեղծագործությունը և կատարե՛ք ա  և բ  առաջադրանքները.

ա)  Ո՞րն է պատմվածքի արժանիքը (արժանիքները): Ընտրե՛ք տարբերակներից մեկը (մի քանիսը) և հիմնավորե՛ք.։ ․

• պատումի անմիջականությունը, անկեղծությունը
• սյուժեն հետաքրքիր է
• անսպասելի լուծումներ են տրված
• կերպարներն ամբողջական են և համոզիչ
• զգացմունքայնությունը շատ է
• ստեղծագործության մեջ կարևոր գաղափար է ներկայացված
• հիմնավորված են բոլոր գործողությունները, արհեստական լուծումներ չկան
• արժանիք չունի:

________________________________________Պատասխան___________________________________

• Սյուժեն հետաքրքիր է և ունի անսպասելի լուծումներ։
• Կերպարները ամբողջական ու համոզիչ են։
• Զգացմունքայնությունը շատ է։
• Ստեղծագործության մեջ կարևոր գաղափար է ներկայացված՝ բարեկամության և նյութական արժեքների հակադրությունը։

բ)  Բնութագրե՛ք պատմվածքի հերոսներին․

___________________________________________Պատասխան_____________________________________

• հորը

• Հավատում է, որ երեխան պետք է մանկուց սովորի գնահատել փողը։
• Կոշտ է, նույնիսկ պատրաստ է խոզուկը ջարդել։
• Ներկայացնում է ավանդական խստապահանջ ծնողի կերպարը։

• տղային։

• Խորը կապ է ստեղծում իր խաղալիքի՝ Պեսախզոնի հետ։
• Չի ուզում զոհել ընկերոջը նյութական շահի համար։
• Ցույց է տալիս հավատարմություն, ազնվություն և մանկության անմեղություն։

• ա) (p + q)(p – q) = p²-pq + q²+qp= q²-p²
• բ) (a – b)(a + b) = a²+ab-ba+b²= a² — b²
• գ) (c + d)(d – c) = cd-c²+d²-dc= d² – c²
• դ) (y – x)(x + y) = yx+y²-xy+x²=y² – x²
• ե) (a – 3)(3 + a) = 3a+a²-9-3a=a²-9
• զ) (2 – b)(b + 2) = 2b+4-b²-2b=4 – b²
• է) (m + 1)(m – 1) = m²-m+m-1²=m² — 1
• ը) (7 – n)(7 + n) =49+7n-7n-n²=49 – n²

• ա) (x + 2y)(x – 2y) = (x)² – (2y)² = x² – 4y²
• բ) (2a + b)(2a – b) = (2a)² – (b)² = 4a² – b²
• գ) (3m – n)(3m + n) = (3m)² – (n)² = 9m² – n²
• դ) (p – 7q)(7q + p) = (p)² – (7q)² = p² – 49q²
• ե) (2a – 3b)(2a + 3b) = (2a)² – (3b)² = 4a² – 9b²
• զ) (5x + 4y)(4y — 5x) = (4y)² – (5x)² = 16y² – 25x²
• է) (4p – 1)(1 + 4p) = (4p)² – (1)² = 16p² — 1
• ը) (5m + 8n)(8n – 5m) = (8n)² – (5m)² = 64n² – 25m²
• թ) (4y – 7x)(7x + 4y) = (4y)² – (7x)² = 16y² – 49x²
• ժ) (11a – 13b)(11a + 13b) = (11a)² – (13b)² = 121a² – 169

• ա) a(a – b) + b(a + b) + (a — b)(a + b) = a² – ab + ab + b² + a² – b² = 2a²
• բ) (m – n)(n + m) – (m — n) ² + 2n² = m² – n² – (m² – 2mn + n²) + 2n² = m² – n² – m² + 2mn — n² + 2n² = 2mn
• գ) (c – d) ² – (c + d)(d — c) + 2cd = c² – 2cd + d² — (d² – c²) + 2cd = c² – 2cd + d² — d² + c² + 2cd = 2c²
• դ) (2a + 5b)(2a – 5b) – 3(a + 2b)(a – 2b) = 4a² – 25b² – 3(a² – 4b²) = 4a² – 25b² – 3a² + 12b² = a² – 13b²
• ե) (p + 6)² – 4(3 – p)(3 + p) = p² + 12p + 36 – 4(9 – p²) = p² + 12p + 36 – 36 + p²  = 2p² + 12p
• զ) – (2 + m)² + 2(1 + m)² – 2(1 – m)(m + 1) = — (4 + 4m + m²) + 2(1 + 2m +  m²) – 2(1 – m²) = — 4 – 4m – m² + 2 + 4m + 2m² – 2 + 2m² = — 4 + 3m²
• է) (x + y)²  — (x – y)² = x² +2xy + y²  — (x² –2xy + y²) = x² + 2xy + y²  — x² +2xy — y² = 4xy
• ը) (m – n)² – (m + n)² = m² – 2mn + n² – (m² + 2mn + n²) = m² – 2mn + n² – m² – 2mn — n² = — 2mn

Եղանակ, եղանակաստեղծ տարրեր։ Օդի ջերմաստիճանի չափումը և ընթացքը։ Ջերմության անհավասարաչափ բաշխումը Երկրի վրա։

Դասի հղումը

Պատասխանել հարցերին’

1.Ի՞նչ է եղանակը։

Եղանակը տվյալ վայրում կարճ ժամանակահատվածում (օր, ժամեր, օրեր) մթնոլորտում տեղի ունեցող երևույթների ընդհանուր վիճակն է։
Այն ներառում է․

• ջերմաստիճան
• քամի
• տեղումներ
• ամպամածություն
• խոնավություն
• մթնոլորտային ճնշում

2.Ինչպե՞ս է տաքանում մթնոլորտը։

Մթնոլորտը ուղղակիորեն չի տաքանում Արեգակից։ Մթնոլորտը տաքանում է հիմնականում Երկրի մակերևույթից արտարձակվող ջերմությունից։

Քայլերը․

1. Արեգակի ճառագայթները տաքացնում են Երկրի մակերևույթը (ցամաք, ջուր).
2. Տաքացած մակերևույթը ջերմություն է տալիս վերև՝ ինֆրակարմիր ճառագայթմամբ։
3. Մթնոլորտի ստորին շերտերը տաքանում են և իրենց հերթին տաքացնում են վերևի շերտերը։

Այսպես է օդը տաքանում ներքևից դեպի վեր։

3.Ո՞րն է ջերմության անհավասարաչափ բաշխման հիմնական պատճառները Երկրի վրա։

Երկրի վրա ջերմությունը հավասարաչափ չի բաշխվում՝ մի քանի հիմնական պատճառով․

1. Երկրի գնդաձև ձևը
   • Հավասարագծին արևի ճառագայթները ընկնում են ուղղահայաց → ավելի շատ ջերմություն։
   • Բևեռներում՝ թեք անկյունով → քիչ ջերմություն։
2. Երկրի առանցքի թեքությունը
   • Պատճառում է տարվա եղանակները և տարբեր շրջանների տարբեր տաքացում ամռանը և ձմռանը։
3. Ցամաքի և ջրի անհավասար տաքացումը
   • Ցամաքը արագ է տաքանում և արագ սառչում։
   • Օվկիանոսները դանդաղ են տաքանում և դանդաղ սառչում։
4. Օվկիանոսային հոսանքներ
   • Տաք հոսանքները տաքացնում են հարակից տարածքները։
   • Սառը հոսանքները՝ սառում։
5. Ռելիեֆ (լեռներ, հովիտներ)
   • Լեռներում բարձրության հետ ջերմաստիճանը նվազում է։
   • Լանջերի կողմնորոշումը նույնպես ազդում է։

4.Ի՞նչ են հավասարաջերմերը (իզոթերմերը):

Հավասարաջերմերը կամ իզոթերմերը քարտեզի վրա գծեր են, որոնք միացնում են նույն միջին ջերմաստիճան ունեցող կետերը։

Օգտագործվում են․

• ջերմաստիճանի քարտեզներում,
• կլիմայական ուսումնասիրություններում,
• եղանակի կանխատեսման մեջ։

Իզոթերմերը օգնում են հասկանալ՝ որտեղ է տաք, որտեղ՝ սառը, և ինչպես է ջերմությունը տարածվում Երկրի վրա։

Ջրի շարժումը համաշխարհային օվկիանոսում։ Մակընթացություն և տեղատվություն։

Դասի հղումը

Դիտել տեսանյութը

Պատասխանեկլ հարցերին

1.Ջրի շարժման ինչպիսի՞ տեսակներ են առաջանում քամիների ստորջրյա երկրաշարժերի ժամանակ։

Ջրի շարժումը առաջանում է երկու հիմնական պատճառով՝ քամիների և ստորջրյա երկրաշարժերի ազդեցությամբ.

Քամիների հետևանքով առաջանում են․

• Ալիքներ – ջրի մակերևույթի տատանումներ, որոնք առաջանում են քամու ուժերից։
• Օվկիանոսային հոսանքներ – կայուն, երկարատև ջրերի հորիզոնական տեղափոխություն։

Ստորջրյա երկրաշարժերի հետևանքով առաջանում են․

• Ցունամի – հսկայական և շատ արագ տարածվող ալիքներ, որոնք առաջանում են ծովի հատակի շարժումից։
• Երբեմն նաև սեյշեր – փակ ծովափային ավազանների ներսում առաջացող ալիքաձև տատանումներ։

2.Ո՞րն է տաք և սառը օվկիանոսային հոսանքների տարբերությունը։

Տաք օվկիանոսային հոսանքները

• Գոյանում են հավասարագծի մոտ։
• Արևի ազդեցությամբ ջուրը տաքանում է։
• Տանում են ջերմություն դեպի ավելի բարձր լայնություններ։

Սառը օվկիանոսային հոսանքները

• Կազմավորվում են բևեռային շրջանների մոտ։
• Տանում են սառնություն դեպի ավելի ցածր լայնություններ։

Տարբերությունը՝ ջրի ջերմաստիճանն ու ուղղությունը.
տաք հոսանքները տաքացնում են իրենց ճանապարհին գտնվող տարածքները, իսկ սառը հոսանքները՝ սառում։

3.Ի՞նչ ազդեցություն ունի տաք օվկիանոսային հոսանքը հարակից տարածքների կլիմայի վրա։

Տաք օվկիանոսային հոսանքները ունեն տաքացնող ազդեցություն.

• Բարձրացնում են օդի միջին ջերմաստիճանը․
• Սառը կլիման դարձնում են մեղմ ու բարենպաստ,
• Բարձրացնում են տեղումների քանակը՝ հատկապես ափամերձ շրջաններում,
• Օժանդակեն են նավագնացությանը՝ ձմռանը խոչընդոտները նվազեցնելով (սառույցի պակաս)։

Օրինակ՝ Գոլֆսթրիմ հոսանքի շնորհիվ Արևմտյան Եվրոպան ավելի տաք է, քան նույն լայնության Կանադան։

4.Ի՞նչ է մակընթացությունը և տեղատվությունը։

• Մակընթացությունը — ծովի և օվկիանոսի ջրի մակարդակի բարձրացումն է։
• Ճգնաժամ (տեղատվություն) — ջրի մակարդակի իջեցումն է։

Այս երևույթները առաջանում են Լուսնի և մասամբ Արեգակի գրավիթացիոն ազդեցության պատճառով։
Ջրի մակարդակը օրական մի քանի անգամ բարձրանում և իջնում է՝ առաջացնելով մակընթացություն և տեղատվություն։

Դեկտեմբերի 1_5

Դասի թեման’Մթնոլորտային ճնշում: Քամի:Քամիների վարդ

Դասի հումը

Պատասխանել հարցերին

1.Ի՞նչ է մթնոլորտային ճնշումուը: Ի՞նչ միավորով են այն չափում:

Մթնոլորտային ճնշումը այն ուժն է, որը օդի շերտը գործում է Երկրի մակերևույթի վրա։
Այն չափվում է հետևյալ միավորներով․

• Պասկալ (Pa) – միջազգային միավոր
• միլիմետր սնդիկի սյուն – հաճախ կիրառվող
• հեկտոպասկալ (hPa) կամ միլիբար (mb)

2.Ի՞նչ սաարքով են չափում մթնոլորտային ճնշումուը, ի՞նչ տեսակներ են լինում:

Մթնոլորտային ճնշումը չափում են բարոմետրով։

Բարոմետրերի տեսակները․

• Սնդիկային բարոմետր – ճնշումը չափում է սնդիկի սյան բարձրությամբ։
• Աներոիդ բարոմետր – չունի հեղուկ, ունի ճկուն մետաղյա տուփ, որը սեղմվում կամ ընդարձակվում է ճնշման փոփոխությամբ։
• Բարոգրաֆ – գրանցում է ճնշման փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում՝ թղթի վրա գծելով գծագիր։

3.Ի՞նչ է քամին:Ինչ սարքով են որոշում քամու բնութագրիչները:

Քամին օդի հորիզոնական տեղաշարժն է՝ առաջացած մթնոլորտային ճնշման տարբերությունից։

Քամու բնութագրիչները (ուղղությունը և արագությունը) որոշում են այս սարքերով․

• Անեմատոր (anemometer) – չափում է քամու արագությունը։
• Քամիչապ (wind vane) – ցույց է տալիս քամու ուղղությունը։
• Լրիվ ուսումնասիրության համար օգտագործում են նաև ալեորոֆոն կամ քամու գրիչ։

4.Ինչպե՞ս է առաջանում լեռնահովտային քամիները:

Լեռնահովտային քամիները առաջանում են օդի անհավասար տաքացումից լեռներում և հովիտներում։

• Օրվա ժամանակ արևը ավելի է տաքացնում լանջերն ու գագաթները։ Տաքացած օդը վեր է բարձրանում, և հովտից ավելի սառը օդ է բարձրանում լեռ՝ առաջացնելով հովտային քամի (քամին հովտից դեպի լեռ է blowing)։
• Գիշերը լեռնային լանջերը արագ են սառչում, և սառը օդը իջնում է ներքև՝ առաջացնելով լեռնային քամի (քամին լեռից դեպի հովիտ է իջնում)։

5.Ի՞նչ է <<Քամիների վարդը>>:

Քամիների վարդը մի շրջանագծային դիագրամ է, որը ցույց է տալիս տվյալ տարածքում քամիների ուղղության և հաճախականության հարաբերակցությունը։
Այն նման է ծաղկի՝ կոմպասի ուղղություններով ձգվող ճյուղերով։
Օգտագործվում է օդերևութաբանության, շենքերի նախագծման, օդանավակայանների և գյուղատնտեսության մեջ։